Lopen door een tunnel zonder dak

Fort de Roovere maakt deel uit van de West Brabantse Waterlinie. Dat is een combinatie van vestingsteden, forten en een inundatie- gebied dat ter verdediging onder water kon worden gezet. Als er oorlog dreigde, werd bij Steenbergen een sluis opengezet waardoor het lage maaiveld onderliep. Ten noorden van Bergen op Zoom lag een zandrug te hoog om onder water te zetten. Om dat gat in de verdediging te dichten, werden drie forten gebouwd. Fort de Roovere is het pronkstuk van de linie.

Het was wijlen Jan Sinke, oud-wethouder van Halsteren, die in Fort de Roovere een stuk vergeten cultuurhistorisch erfgoed zag. Hij nam het initiatief het fort een facelift te geven. Ans van den Berg richtte na haar afscheid als burgemeester van Bergen op Zoom de stichting Vrienden van de West Brabantse Waterlinie op. Het doel: de contouren van de forten in het landschap laten verrijzen. Zij was het ook die RO&AD Architecten in augustus 2010 inschakelde om een schets te maken voor een brug naar het fort. Ad Kil uit Bergen op Zoom en Ro Koster, oorspronkelijk uit Hilversum, gingen ermee aan de slag.

“Maar ze moesten het wel snel hebben”, aldus Kil. “De opening stond namelijk al gepland. De Rijksvoorlichtingsdienst was al komen kijken. Op 10 november kwam Pieter van Vollenhoven de zaak openen.”

De tijdsdruk van het project was dus enorm. “De aannemer was al aan de restauratie van het fort begonnen en grachten aan het uitgraven. In de planning zat ook de bouw van een brug, in eerste instantie over het water heen. Logisch. Ons verhaal begint eigenlijk met Pompejustoren, die ook voor het fort werd ontworpen, maar iets later is gebouwd. Dat ontwerp kon op veel bijval rekenen. De opdracht was een brug te schetsen die beter bij de toren zou passen.”

De twee architecten gingen sparren. Ideeën spuien. “Zo werkt dat bij ons. We doen alles samen. We zijn het meestal wel eens. De ander mag nee zeggen, maar alleen als die met iets beters komt.”

Loopgraven

Het eerste ontwerp voor de brug was volgens Kil te dominant. “We dachten: we leggen de toren plat, dan hebben we een brug. Die had meteen een bijzondere vorm en paste perfect bij de toren. Tot we op de artist impression zagen dat het monument te veel aangetast werd. Het moest anders. Een brug die je niet ziet. Net onder water, maar zonder natte voeten. Een tunnel zonder dak. We kwamen restanten van loopgraven tegen in het fort en daar paste het perfect bij. De brug volgt de contouren van het landschap en de mensen lopen door het water heen. Zoals Mozes dus. De naam van de toren staat daar los van: Pompejus is de voornaam van de heer De Roovere, de eerste commandant van het fort.”

RO&AD vinden experimenteren leuk. Ze zijn geen landschapsarchitecten, maar maken wel vaak dingen in het landschap, inmiddels ook elders in het land. “De lol van het proberen en over je eigen horizon heen kijken, daarin zit de drive”, aldus Kil.

“Het is meer dan creatief zijn. Het draait ook om zorgvuldigheid. Op alle niveaus het beste eruit halen. En soms gaan dingen razendsnel. De brug is met stoom en kokend water tot stand gekomen. Over het ontwerp hebben we precies twee dagen gebrainstormd. Binnen een week moesten we het presenteren op een bouwvergadering. Iedereen was enthousiast. Ik had stiekem een plan B in mijn tas zitten, een brug die wel net over het water ging, maar gelukkig heeft nooit iemand die gezien. Iedereen was positief over de Mozesbrug. Tijd voor weerstand was er eigenlijk ook niet. Ook de bouwvergunning is erdoorheen gejaagd, de openingsdatum stond immers vast.”

Zand en takken

In ontwerpen van RO&AD zit vaak iets wat wringt. Het mag een beetje schuren. Wel is het handig dat het praktisch realiseerbaar is, al moet er soms even gerekend worden.

Kil: “Alle uitvoeringsbezwaren werden meteen door aannemer en constructeur op die bewuste bouwvergadering getackeld. Omdat de brug in het water ligt wil die omhoog. Ook moest de druk van de zijkanten opgevangen worden. Bovendien wilden we de hele brug in hout uitgevoerd hebben en moest die duurzaam zijn. Het fort is destijds met zand en takken tot stand gekomen.

Daar past hout bij, geen staal. Als het vriest wordt de brug bewust onder water gezet. Om te voorkomen dat hij kapotvriest en schaatsers er invallen.”

Na de realisatie deden RO&AD amper iets aan pr rondom de nieuwe brug.

“Toen Pieter van Vollenhoven het lint doorknipte, was ons werk gedaan. Het was haastwerk geweest, in het begin lekte de brug zelfs nog een beetje. De meningen uit de omgeving liepen uiteen van erg leuk tot een beetje raar. Tot we een jaar later op een ochtend 200 mails ontvingen, vol geweldige reacties en een hoop persaanvragen.”

De Britse zender SKY had in een reisprogramma aandacht besteed aan De Mozesbrug. Dat was uitgezonden tot in Rusland en Australië.

“De aandacht is sindsdien niet meer gestopt en we werden overladen met prijzen”, zegt Kil. “Mensen komen vanuit de hele wereld naar de brug kijken. Er stopt regelmatig een bus Chinezen. Hun organisatie doet bij rondreizen door Nederland tien plaatsen aan. Naast Amsterdam, Giethoorn en Kinderdijk maakt de Mozesbrug daar nu standaard deel van uit.”